Batı Afrika’nın Genç Nüfuslu Ülkesi: Mali

Gitmeden Öğren sayfamızda bu ay sizlere Batı Afrika’nın zengin yer altı kaynaklarıyla ve genç nüfusuyla dikkat çeken ülkesi olan Mali’yi tanıtmaya çalışacağım. Afrika kıtasının en büyük 8'inci ülkesi konumundaki Mali'nin, Cezayir, Burkina Faso, Fildişi Sahili, Gine, Moritanya, Nijer ve Senegal ile sınırı bulunmaktadır. Ülkede yaklaşık 25 farklı etnik grup bulunuyor. Bunlardan; Bambara, nüfusun yüzde 33'ünü oluştururken, Malinke, Soninke, Mande, Peul, Voltaic, Songhai, Tuareg ve Moor diğer büyük etnik gruplar olarak öne çıkıyor.

Miladi ilk bin yılda bugünkü Moritanya ve Mali toprakları üzerinde yer alan Gâne (Gana) Krallığı bu coğrafyada hüküm süren ilk imparatorluk olarak kabul edilmektedir. Devlet, 9. yüzyıldan itibaren bugünkü Mali, Moritanya ve Senegal’in bir kısmını da içine alan çok geniş bir bölgeye yayılmıştır. Gâne İmparatorluğu’ndan sonra bölgeyi hâkimiyeti altına alan Mali Sultanlığı, 13. yüzyılın ilk yarısında kurulmuştur. En ihtişamlı dönemini 14. yüzyılın başlarında Mense Kanku Mûsâ zamanında (1312-1337) yaşayan devletin sınırları o dönemde Gine’den Sahra Çölü’ne, Atlas Okyanusu’ndan bugünkü Nijerya sınırlarına kadar genişlemiştir. Öyle ki, hükümdarın 60.000 kişiyle hac seyahatine çıktığı, kutsal topraklarda sadaka olarak dağıtmak üzere 20.000 altın götürdüğü kaydedilmektedir.

19. yüzyılın ikinci yarısında Fransa tarafından adım adım sömürgeleştirilen Mali topraklarında ilk Fransız izleri 15. yüzyıla kadar gitmektedir. Bu coğrafyaya ilk olarak seyyahlarla giren Fransızlar, 19. yüzyılın ikinci yarısında sırasıyla Haso, Bamako, Segu, Sikasso, Timbuktu, Gao, Bourem ve Mopti’yi ele geçirerek Mali’yi sömürgeleştirmiştir. Bu süreçte Mali topraklarında Fransız işgaline karşı girişilen kurtuluş mücadelelerinde yüz binlerce insan katledilmiştir. Mali 1893-1916 yılları arasında Senegal’deki sömürge idaresi tarafından, 1916’dan 1959’a kadar ise Mali’ye atanan müstakil sömürge valisi tarafından yönetilmiştir. Bugünkü başkent Bamako ise 1920 yılında Fransız Sudanı’nın başkenti ilan edilmiştir. Mali halkı yaşanan iki dünya savaşı sırasında Fransa ordusunda zorla savaştırılmış, on binlerce Malili bu savaşlarda yaşamını yitirmiştir. Ülkenin sınırları genel itibarıyla 1947 yılında belirlenmiştir.

1956 yılına gelindiğinde Fransız Birliği’ne bağlı ülkelerin içişlerinde bağımsız hükümetler kurmalarına izin verilmiş, 1958’de yapılan referandumla da Fransız-Afrika Topluluğu kurulmuştur. Aynı yıl Dahomey (Benin), Burkina Faso, Senegal ve Fransız Sudanı’ndan (Mali) oluşan dört ülkeyi içine alan Mali Federasyonu’nun kurulacağı ilan edilmiş, 1959’da Fransız Batı Afrikası adındaki sömürge idaresi lağvedilerek Mali Federasyonu kurulmuştur ancak federasyonun ömrü fazla uzun olmamış ve nihayetinde 22 Eylül 1960 tarihinde Mali bağımsızlığını ilan etmiştir.

Bağımsızlığını kazandığı tarihten bu yana geride kalan 60 yıllık süreçte pek çok askerî darbeye muhatap olan Mali, özellikle 2013 yılında Fransa öncülüğündeki uluslararası askerî operasyon sebebiyle büyük zarar görmüştür. 2012 yılı Mart ayında ülkenin kuzeyinde gerçekleşen isyanda devletin yetersiz kaldığı iddiasıyla harekete geçen ihtilal komitesi, 2002 yılında başa gelen Amadou Toumani Toure’yi görevden alarak geçici bir yönetim kurmuştur. Oluşan siyasi kaos ortamı dış müdahale için gereken zemini sağlamış ve Fransa’dan müdahale etmesi talebinde bulunulmuş, bunun üzerine Fransa’nın başını çektiği uluslararası güçler 2013 yılı Ocak ayında Mali’ye askerî operasyon gerçekleştirmiştir. Operasyon Mali’ye büyük zararlar vermiş, on binlerce insanın ölümüne, yüz binlercesinin de evlerini terk etmek zorunda kalmasına yol açmıştır. Bu süreçte yüz binlerce Malili, insani yardıma muhtaç hâle gelmiştir.

2020 yılı Ağustos ayında ülkede yeni bir askerî darbe daha yaşanmış ve Cumhurbaşkanı İbrahim Boubacar Keita alıkonularak istifaya zorlanmıştır; hâlihazırda ülkede geçici bir yönetim bulunmaktadır. Darbenin ülkenin geleceğini nasıl etkileyeceği önümüzdeki süreçte daha net görülebilecektir.

Doğal kaynaklar bakımından zengin olan Mali’de altın, demir, bakır, boksit, nikel, fosfat, manganez, uranyum, kireç taşı ve tuz gibi yer altı kaynakları bulunmaktadır ancak bu kaynakların varlığı bilinmekle birlikte henüz üretimleri tam olarak yapılamamaktadır.

Köklü tarihî ve kültürel mirasıyla turizm açısından büyük bir potansiyeli bulunmasına karşın, son yılarda yaşanan güvenlik sorunları sebebiyle Mali’de turizm sektörü olması gereken seviyenin çok altındadır.

Dogon kabilelerinin geleneksel yaşamını ve yerleşim yerlerini ziyaret etmek isteyen turistlerin güzergahı üzerinde bulunan Bandiagara Kayalıkları (Bandiagara Falezleri), UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesinde yer alıyor. Yaklaşık 150 kilometre uzunluğundaki bu kayalıkların yüksekliği ise 500 metreye ulaşıyor.

12. yüzyılda saray olarak inşa edilen günümüzde ise Sudani-Saheli mimarisini yansıtan devasa bir ibadethaneye dönüşen Cenne Büyük Camii, dünyadaki en büyük kerpiç bina unvanına sahip. Cenne şehrinde inşa edilen ve UNESCO Dünya Kültür Mirası Listesinde yer alan bu ibadethanede aynı anda 5 bin kişi ibadet edebiliyor.

Pazar alışverişi yaparken yerel kültür hakkında bir şeyler öğrenmek istiyorsanız, Medinakoura Çarşısı‘na mutlaka uğramalısınız. Yerel halk tarafından ‘Pembe Pazar’ olarak da bilinen bu renkli çarşıda, bu zamana kadar hiç görmediğiniz eşyalarla karşılaşıp, yapım aşamalarına tanıklık edebilirsiniz.

Mali yemekleri çeşitli kabile mutfaklarından bol miktarda etkilenerek ortaya çıkmıştır. Bu yemekler özellikle karbonhidrat bakımından oldukça zengindir ve yemeklerin içinde mısır, fasulye, pirinç gibi gıdalar çok fazla kullanılmaktadır. Yemeklerin yanında ise et, tavuk ya da balık yemeklerinden biri servis edilmektedir.

Mali’nin para birimi Batı Afrika Frangıdır. Kasım 2020’de 100 Batı Afrika Frangı yaklaşık 1 lira 40 kuruştur. Mali Cumhuriyetine gitmek isteyen Türkiye vatandaşları vize alması gerekmektedir. Ayrıca ülkeye gitmek isteyenlerin bazı aşıları yapması da zorunludur.

20 Milyonu aşan nüfusu ve zengin maden yataklarıyla Batı Afrika’nın güzel ülkesi Mali’yi sizlere tanıtmaya çalıştım. Bir başka yazımda bambaşka diyarlarda görüşmek dileğiyle.

Yazıyı videolu haliyle izlemek isteyenler için:

https://www.youtube.com/watch?v=dgFJOQAJFCg&list=PLHN2o3HOFUTfsMRzzLZEAQyICB7NAl6dx&index=12

Kaynak: İnsamer Mali Raporu, TDV İslam Ansiklopedisi.

Söz&Kalem | Muhsin Şenol