Zoonotik (Bulaşıcı) Hastalıklar Serisi - Brusellozis

Muhammed Zeki Aygur | Söz&Kalem Dergisi

İyi pastorize edilmemiş çiğ et ve süt ürünlerinden geçen hastalık Brusella!

Zoonoz hastalıklar; hayvandan insana, insandan hayvana, hatta hayvandan hayvana ve insandan insana bulaşan hastalıkları ifade etmektedir. Birçok önemli ve ağır hastalık bu kategoride olup sıkça karşımıza çıkmaktadır. Hastalık etkeni olarak genelde virüsler ve bakteriler bilinse de mantarlar ve parazitler de (tek hücreliler, eklem bacaklılar, kurtlar) hastalığa neden olmaktadırlar. Bu yazımızda ülkemizde de görülen bir hastalıktan bahsediyor olacağız.

Brusellozis, Brusella adındaki fakültatif bakterilerce oluşturulan ve insanlarda hastalığa yol açabilen bir zoonozdur. Dünyanın her yerinde görülebilen bu enfeksiyon, çiğ et, pastörize edilmemiş süt ya da direkt temasla insanlara bulaşabilir. Hastalık; ateş, kırgınlık, halsizlik, terleme, iştahsızlık gibi semptomlarla karakterizedir. Vücutta herhangi bir organ ya da sistemi tutabilmekle birlikte en sık kas-iskelet sistem tutulumu görülür. Hastalığın tanısı kan, kemik iliği ya da diğer dokulardan mikroorganizmanın izolasyonu ya da spesifik antikor titrelerindeki yükselmenin saptanması ile konur. Tetrasiklinler Brusellozis tedavisinde en etkili ilaçlar olmakla birlikte, tekli ilaç tedavisinde relaps riskinin yüksek olması nedeniyle genellikle kombine antibiyotik rejimleri kullanılır.^[1]

Brusella hastalığı, enfekte hayvanlardan insanlara bulaşan bakteriyel bir bulaşıcı hastalıktır. Bazı türleri ineklerde enfeksiyona neden olurken, diğerleri köpeklerde, domuzlarda, koyunlarda, keçilerde ve develerde hastalık yapar.^[2] Brusella hastalığı, genellikle hayvanların eti ya da sütünün tüketilmesi sonucunda insanlara bulaşır.

 

Brusella İnsanlara Nasıl Bulaşır?

Temel olarak üç farklı yol üzerinden bulaşır:

Beslenme (ağız) yoluyla: Enfekte olan hayvanların çiğ etlerinin veya pastörize edilmemiş süt ve süt ürünlerinin tüketilmesi sonucu bakteri insanlara geçebilir.
Solunum yoluyla: Bakteri hava yoluyla hayvanlardan insanlara taşınabilir.
Açık yaradan temas yoluyla: Kasaplar gibi hayvanların kanı ve çiğ etleriyle yoğun temas halinde olan kişilerde, cilt bütünlüğünün bozulduğu bölgelerden Brusella bakterisi insan vücuduna geçebilir.

Bakterinin insandan insana bulaşması oldukça nadir görülse de kan yoluyla veya cinsel yolla bulaşın gerçekleşebileceği gözlemlenmiştir.^[3]

Özellikle köylerden organik, doğal katkısız diye alınan süt ürünlerinin bu anlamda güvenilir kişilerden alınmasına dikkat edilmelidir. Bu bakteri ile enfekte olan inek, keçi veya diğer hayvanlardan pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri yiyen veya içenler, pastörize edilmemiş "köy peynirleri" olarak da adlandırılan peynirlerden tüketenler, Brusella’nın yaygın olduğu bölgelere gidenler, et işleme tesisinde veya mezbahada çalışanlar, çiftlikte çalışanlar, mikrobiyologlar risk altındadır.

 

Belirtiler nelerdir?

Hastalığa yakalanan insanların %90’ında herhangi bir belirti görülmez ya da çok hafif belirtiler vardır. Brusellozda görülen genel belirtiler belirsizdir ve genellikle bakterinin vücuda alınmasından sonraki 5-30 gün içinde ortaya çıkar. En yaygın görülen belirtiler ise genellikle ateştir, ardından sırt ağrıları, kas ağrıları, ağrı ve sızlama, iştahsızlık, kilo kaybı, baş ağrısı, gece terlemeleri, halsizlik ve karın ağrısıdır. Brusella belirtileri zaman zaman tamamen kaybolabilir. Hastaların haftalar ya da aylar boyunca herhangi bir şikâyeti olmayabilir. Bazı bireylerde kronikleşir ve belirtiler tedaviden sonra bile yıllarca devam eder. Kronik Brusellozda, eklem iltihabı, omurga iltihabı, kalpte iltihap oluşumu gibi daha ciddi rahatsızlıklar tabloya eklenebilir.

Belirtilerin şiddeti enfeksiyona neden olan bakteri suşuyla bağlantılıdır. B. abortus, genellikle hafif veya orta şiddette belirtilere neden olur, ancak kronikleşme ihtimali daha yüksektir. B. canis belirtileri, B. abortus enfeksiyonuna benzerdir; ancak genellikle kusma ve ishal de hastalık tablosuna eşlik eder. B.suis, farklı organlarda apse şeklinde enfeksiyon alanlarına neden olabilir. B.melitensis, sakatlığa neden olabilecek ani ve şiddetli belirtilerle ortaya çıkabilir.^[4]

 

Nasıl Teşhis Edilir?

Bruselloz teşhisi oldukça güçtür. Çünkü çoğunlukla hafif ve belirsiz belirtilerle seyreder ya da etken bakteri türüne göre farklı belirtiler gösterir. Ek olarak, aynı spesifik olmayan iltihaplanma belirtilerine neden olan birçok farklı hastalık vardır ve tanıda bunların dışlanması gerekir. Teşhis için öncelikle hastanın tıbbi geçmişi, şikâyetleri ve hastalık öyküsü sorgulanır. Daha sonra fizik muayene yapılır. Fizik muayenede; Karaciğer ve dalakta büyüme, şişmiş lenf düğümleri, açıklanamayan ateş, eklemlerde şişlik ve hassasiyet, ciltte döküntü gibi bulgular tespit edilebilir.

Daha sonra enfeksiyonu göstermek ve etken bakteri türünü belirlemek için çeşitli testler yapılır. Bakterilerin doğru tanımlanması, tedavi planının yapılmasına ve enfeksiyon kaynağının saptanmasına yardımcı olur.

 

Nasıl Tedavi Edilir ve Nasıl Korunmak Gerekir?

Brusella hastalığının tedavisi genellikle antibiyotiklerle yapılır. Tedavi için reçete edilen ilaçların en az 6 hafta kullanılması gerekir. Brusella, tedaviye dirençli bir hastalıktır ve tekrar etme olasılığı vardır. Tekrar etme riskini azaltmak için birkaç hafta boyunca aralıksız antibiyotik kullanımı gereklidir. Tedaviyi takiben tekrarlama oranı yaklaşık olarak % 5-15'dir ve genellikle tedaviden sonraki ilk altı ay içinde görülür. Bazı hastalarda tedavi haftalar, hatta aylar sürebilir. Belirtilerin başlangıcından itibaren bir ay içinde hemen tedavi başlanan hastalarda tam iyileşme oranı daha yüksektir. Bruselloz, üreme sistemi, karaciğer, kalp ve merkezi sinir sistemi de dâhil olmak üzere vücudun hemen hemen her bölümünü etkileyebilir. Kronik Bruselloz tek bir organda veya vücudun tamamında çeşitli komplikasyonlara neden olabilir.

Brusella, tedavisi zor ve ciddi komplikasyonları olan bir hastalık olduğundan hastalıktan korunmak için bazı önlemlerin alınması yararlı olacaktır. Bruselloz aşağıdaki adımlarla önlenebilir:

• Pastörize edilmemiş süt ve süt ürünleri tüketmekten kaçınılmalıdır.
• Etler iyice pişirilmeden tüketilmemelidir.
• Hayvancılık endüstrisi çalışanları, kauçuk eldiven ve gerekli durumlarda koruyucu giysi giymelidir.
• Evcil hayvanlar aşılanmalıdır.^[5]

Brucella ile enfekte bir hayvanla teması olanlar, belirtisi yoksa bile mutlaka doktor muayenesinden geçmelidir. Bu bireylerin temastan sonra en az altı ay boyunca takip edilmesi gerekir. İnsanlarda Brusellozu önlemek için etkili bir aşı henüz yoktur.