Söz&Kalem Dergisi - Muhammed Ketme
“İçinizde anlatılamamış bir hikâye taşımaktan
büyük bir sıkıntı yoktur.”( Maya Angelou)
Duygunun ve düşünce aşamalarının izini takip ettiğimizde; yazmaya başlamak ve bir denemenin yazarı olmak, gerek planlama gerekse de yazıya dökme aşamalarında bizlere zor, karmaşık, imkansız gibi gelebilir. Bu duyguların aslında önyargıyla donatılmış ve belirli bir seviyeye gelmeyen okumanın sonuçları olduğunu, yazmaya başlamanın; planlama, gerekli donanıma sahip olma hazırlığı, yazıda dikkat edilecek noktalar ve en önemlisi ne olursa olsun taslağa başlama cesareti aşamalarında aslında hiç de zor olmayan bir durum olduğunu Warburton’ dan öğreniyoruz. Bu yazımızda Warburton’un yazmaya başlamak isteyenler için cesaret verici kılavuz niteliğinde olan kitabı - Deneme Yazmanın Temel Kuralları- adlı eserini değerlendireceğiz.
Yazma serüveninin aşamalarında başlangıçtan gelişim ve olgunlaşma durumlarına benzer şekilde kitabın bölümlere ayrıldığını görüyoruz. Elbette ilk önce kalemi ele alma cesareti gerekir. Warburton, fikirlerin yazıya geçirilmeden aslında anlamsız, hareketsiz ve başka olumsuzluklar taşıdığını iletiyor. Yazma eylemine başlamanın giriş olduğunu düşünürsek bu bölümün gelişiminde sürekli bir otokontrol ve ilerleme için etkinlik gerekiyor. Bir yazıya başlamanın bir binayı inşa temeli ve yazıyı ilerletmenin ise inşa sürecinin devamı olması gibidir bu.
Warburton kalemi elinde olanın yazı yazmayı ertelememesi üzerinden aslında bizlere ilk mesajını veriyor. Çünkü zihinde planlamanın uzun sürmesi ve bunun yazıya dökülmemesi aslında bir şey ifade etmiyor. Bu durumun cesaretsizlik, zihnin yapısına güvenememe ve başka engelleyici duyguları üretmesi de konu edilmiş.
Warburton, vermek istediği mesaja mesajın yerinde dahi bu mesajı uygulayarak aslında bunun istikrara bağlı bir şey olduğunu uygulamalı gösteriyor. Denemecinin, sadece konusuna hâkim olmasının yetmediği aynı zamanda yazarken de dil bilgisi kurallarının, yazıda tonlama etkilerinin ve en önemlisi intihal durumlarına dikkat etmesi gerektiğini söylüyor.
İntihal sadece Warburton’ a göre değil düşündüğümüzde hiçbirimiz için ahlaki bir yol değil. Fikirlerin ve emeğin bu şekilde çalınması insanın sadece onurunu zedelemiyor aynı zamanda fikrin gerçek sahibine de hak ihlali anlamına geliyor.
Yine teknolojinin iletişim dünyamızda hızlı geçişli altın(!) cümle etkisinin deneme yazarken de kendini göstermesi karşımıza çıkıyor. Tek cümlelik paragraflar ve özellikle gelişme bölümünde denemenin amacını parçalaştıracak keskin cümleler. Gündelik dilde sokak dili, iletişim dilinin kaypaklığına dikkat etmemek bir deneme yazarı adayı için mayınlı bölgeler.
Warburton, kitabında kayda değer bölümü bu alandaki sorunlara ayırır ve deneme yazımında kullanılacak dilde bir yazım bilgisine ihtiyacı vurgular. Virgülün ve diğer noktalama işaretlerinin etkin kullanımı gereklidir çünkü verilmek istenen mesaj yanlış yazımla gölgelenebilir. Bu duruma düşmemek için deneme yazarı dili etkili kullanabilmeli, ifade etmek istedikleri için noktalama işaretlerini yerinde kullanmaya gayret etmeli ve karmaşıklık sorununaa dikkat etmelidir. Warburton bununla da kalmaz; yazma amacının bir denemeci için en önemli durumlardan olduğunu söyler. Çünkü sebepsiz bir yazı hem niteliğini hem de amaca götüren duyguları zedeleyecektir.
Ama amaç öylece oluşturulabilecek bir şey değil! Bağlam etkisini hesaba katmadan ilerlemek amacı çöp edebilir. Mesela akademik bir dili basit bir denemede kullanmak olumsuzluk oluşturur. Yine Warburton’ un ayrı olarak değerlendirdiği bir sınav denemesi yazımında sokak üslubunu kullanmak da öyle.
Warburton, yazmak için elinden geleni yapana altın kuralı hatırlatmadan da durmamış: Yazıyı güçlendirmek gerek. Bu da okumak, daha iyi okumak eleştirel okumak ve değerlendirme yapmaya devam etmekle mümkün. Yazıda ise daha iyi yazmak için uğraş vermekle.
Eserde beni en fazla etkileyen bölüm “İntihal” bölümü. Gerçekten akademik yazıların iyiden iyiye kopyala- yapıştır butonuna döndüğü bir ortamda özgünlüğü yakalayabilmek büyük bir erdem. Üstelik bize ait olmayanı bize aitmiş gibi gösteren son derece etkili programlar da varken. Artık robotik özellikli programlarla tezler hazırlanabiliyor ve ifadeler başkasına aitliği görünürde mümkün olamayacak şekilde çalınabiliyor. Böyle bir ortamda intihal gibi ahlaksız tutumlara karşı olmanın bir yazar için yazma eyleminin kendisi kadar değerli olduğunu düşünüyorum.
Sonuç olarak Warburton, eserini özgün kurallar üzerine oluşturmuş, deneme yazmak isteyenler için öz ve faydalı bilgiler vermiş ve tecrübesini de istifadeye sunmuş. Bu eserin deneme yazmak isteyenler için oldukça olumlu bir eser olduğunu düşünüyorum.