Adil olan Allah’ın Adıyla…
Yeni bir seri ile dergimiz Söz&Kalem’de bir araya gelmenin mutluluğu içindeyiz. Adaletin hiçbir şeye feda edilemeyeceği bilinci ve hakkın, hukukun herkes için olduğu gerçeğiyle çıktığımız bu yolda hukuki meseleleriniz için pratik çözümler getirmeye, merak edilen konular hakkında bilgiler vermeye ve haklarımızı hep beraber öğrenmeye niyetliyiz, bu çerçevede Pratik Hukuk serimize bismillah diyoruz.
Benim hukuki bir meselem olmaz demeyin zira hukuki iş ve işlemler mahkeme ve davalardan ibaret değildir. Kişi, ana rahmine düştüğünden itibaren onunla sıkı sıkıya bağlı ve devredilemeyen hakları da ortaya çıkmış olur ve bu haklar kişinin ölümüne kadar devam ederken miras gibi bazı durumlarda ise ölümünden sonra bile kendini hissettiren bir süreci anlatır.
Biz de bu anlayışla temel hak ve hürriyetlerden tüketici haklarına, meşru müdafaadan yargılama usul ve esaslarına, trafik kazalarından gözaltı ve tutuklama kavramlarına değin her bireyin farkında ve bilincinde olması gereken hukuki meseleler ile temel hak ve yükümlülükleri irdeleyeceğiz.
Bu ayın konusu ise: Tüketici Hakları
İnsanoğlu var olduğu ilk çağlardan itibaren her daim bir üretim ve tüketim zinciri içerisinde olmuş hem üretici hem de tüketici kimliğini beraber taşımış ve hayatını bu şekilde devam ettirmiştir. Globalleşen dünya ile de açık pazar ve ürün çeşitliliği ise insanları yoğun bir alışveriş furyasına çekmiş, ihtiyaç olsun veya olmasın tüketim çılgınlığı çepeçevre sarmıştır.
Elbette her istek veya ihtiyaç, talep edilen mal veya hizmet insanoğlunu tatmin etmekte zorlanabilmektedir. Bu zaman zaman estetik bir kaygı zaman zaman ise ihtiyacın karşılanamaması ile açığa çıkmıştır. Bu sebeple de tüketen insanın hakları korunmuş ve gerek estetik anlamda talebin karşılanması gerekse de ihtiyacın tam ve eksiksiz karşılanması için birtakım haklar düzenlenmiştir.
Bu haklara değinmeden önce konunun anlaşılabilirliği açısından iki kavrama dikkat çekmek istiyorum bunlar; Ayıplı Mal ve Ayıplı Hizmet kavramlarıdır.
Ayıplı mal sözlük anlamıyla tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır. Bir başka deyişle ambalajında, etiketinde, tanıtma veya kullanma kılavuzunda, internet portalında ya da reklam ve ilanlarında yer alan özelliklerinden bir veya birden fazlasını taşımayan; satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan; muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan, tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar ayıplı mal olarak kabul edilir.
Ayıplı hizmet ise yine sözlük anlamıyla sözleşmede belirlenen süre içinde hizmetin başlamaması veya taraflarca kararlaştırılmış olan ve objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan hizmettir. Hizmet sağlayıcısı tarafından bildirilen, internet portalında veya reklam ve ilanlarında yer alan özellikleri taşımayan ya da yararlanma amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren hizmetlerdir.
Herhangi bir ayıplı mal veya ayıplı hizmet ile karşılaşan tüketicilerin hakları seçimlik haklar olarak düzenlenmiş ve bu ayıplı mal ve hizmete karşı bu mal veya hizmeti alan kişiye yani tüketiciye içlerinden bir tanesini seçebilmesi için imkân tanınmıştır.
Bu seçimlik haklar tüketicinin mağdur olmaması, alacağı mal veya hizmetin eksiksiz tamamlanması için tüketiciyi koruyucu nitelikte haklardır.
Ayıplı mal karşısında tüketiciye sırasıyla şu haklar tanınmış ve içlerinden bir tanesini seçmesi istenmektedir:
a-) Satılan malı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönmek.
b-) Satılan malı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinden indirim istemek.
c-) Aşırı bir masraf gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılan malın ücretsiz onarılmasını istemek.
ç-) İmkân varsa, satılan malın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini istemek.
Bunun yanında bir hizmetin ayıplı olması durumunda ise şu seçimlik haklar tüketiciye sunulmaktadır:
a-) Tüketici ayıplı hizmet karşılığında hizmetin yeniden görülmesi, hizmet sonucu ortaya çıkan eserin ücretsiz onarımı, ayıp oranında bedelden indirim veya sözleşmeden dönme haklarından birini sağlayıcıya karşı kullanmakta serbesttir. Sağlayıcı, tüketicinin tercih ettiği bu talebi yerine getirmekle yükümlüdür. Seçimlik hakların kullanılması nedeniyle ortaya çıkan tüm masraflar sağlayıcı tarafından karşılanır. Tüketici, bu seçimlik haklarından biri ile birlikte Türk Borçlar Kanunu hükümleri uyarınca tazminat da talep edebilir.
b-) Ücretsiz onarım veya hizmetin yeniden görülmesinin sağlayıcı için orantısız güçlükleri beraberinde getirecek olması hâlinde tüketici bu hakları kullanamaz. Orantısızlığın tayininde hizmetin ayıpsız değeri, ayıbın önemi ve diğer seçimlik haklara başvurmanın tüketici açısından sorun teşkil edip etmeyeceği gibi hususlar dikkate alınır.
c-) Tüketicinin sözleşmeden dönme veya ayıp oranında bedelden indirim hakkını seçtiği durumlarda, ödemiş olduğu bedelin tümü veya bedelden indirim yapılan tutar derhâl tüketiciye iade edilir.
ç-) Ücretsiz onarım veya hizmetin yeniden görülmesinin seçildiği hâllerde, hizmetin niteliği ve tüketicinin bu hizmetten yararlanma amacı dikkate alındığında, makul sayılabilecek bir süre içinde ve tüketici için ciddi sorunlar doğurmayacak şekilde bu talep sağlayıcı tarafından yerine getirilir. Her hâlükârda bu süre talebin sağlayıcıya yöneltilmesinden itibaren otuz iş gününü geçemez. Aksi takdirde tüketici diğer seçimlik haklarını kullanmakta serbesttir.
Bu ayın hukuki meselesi olan tüketici hakları konusuyla Pratik Hukuk serimizin de başlangıcını yapmış olduk. Başlangıcın sonunda sizleri Allah’a emanet ederken, hukuki meselelerinize pratik çözümler getireceğimiz yeni bir konumuzla karşınızda oluncaya dek hoşça kalın.
Söz&Kalem Dergisi / Muhammed Yusuf OKTUAY