Sistemik hastalıklar, birkaç organ veya dokuyu, hatta bazı durumlarda tüm vücudu etkileyebilen bozukluklar olarak tanımlanır.
Söz&Kalem-Zeliha Gürceğiz
Sistemik hastalıklar, birkaç organ veya dokuyu, hatta bazı durumlarda tüm vücudu etkileyebilen bozukluklar olarak tanımlanır. Diş çürükleri ve sistemik hastalıklar arasındaki ilişki, son yıllarda giderek daha da ilgi çekici bir konu haline gelmiştir. Çoğu güncel bilimsel araştırmanın sonucuna göre ağız sağlığı, sadece güzel bir gülümsemeden ibaret değil; tüm vücudumuzla doğrudan ilişkilidir. İlk başta abartılı ya da temelsiz bir iddia gibi görünse de, ağzımızın vücudumuzla hem dış dünyayı hem de iç sistemleri birleştiren bir bağlantı noktasıdır. Son zamanlarda ağız sağlığı ile ilişkisi araştırılan sistemik hastalıklardan biri de Alzheimer hastalığıdır.
Alzheimer hastalığı, en basit tanımlamayla beynin hafıza, düşünme ve günlük işleri yapma becerilerini yavaş yavaş yok eden bir tür demans (bunama) çeşididir. Nedenleri tam olarak belirlenemese de beyin hücrelerinin normal yaşlanma sürecindekinden çok daha hızlı ve erken ölmesiyle ortaya çıkar. Bu durum, beynin zamanla büzüşmesine ve küçülmesine yol açar. Belirtmek gerekir ki Alzheimer bulaşıcı veya bir kanser hastalığı değildir.
Alzheimer hastalığı ve ağız bakterileri arasındaki ilişkiye geçmeden önce, “sistematik derleme” ve “meta-analiz” kavramlarının ne olduğunu öğrenmek faydalı olacaktır. Sistematik derleme ve meta-analiz, bilimsel araştırmalarda mevcut kanıtları titizlikle bir araya getirerek bir konuda genel bilgiye ulaşmayı sağlayan güçlü yöntemlerdir. Bir sistematik derleme, belirli bir araştırma sorusuna cevap bulmak amacıyla, daha önce yapılmış tüm ilgili bilimsel çalışmaları (makaleler, tezler vb.) önceden belirlenmiş katı kriterlere göre arayan, seçen, özetleyen ve değerlendiren bir araştırma yöntemidir.
Bu sayede araştırmacılar, kendi deneylerini yapmak yerine, konu hakkındaki mevcut tüm kanıtları tarafsız bir şekilde toplayabilirler. Meta-analiz ise, sistematik derlemenin istatistiksel bir uzantısıdır; toplanan benzer çalışmalardaki verileri istatistiksel yöntemlerle birleştirerek, onları sanki tek bir büyük çalışma gibi analiz eder. Bu teknik, bireysel küçük çalışmaların sınırlılıklarını aşarak daha güçlü ve güvenilir sonuçlara ulaşmayı mümkün kılar. Yani kısacası bu iki yöntem, bilimsel bir araştırma yapılırken tekrar bir deney yapmak yerine, o tarihe kadar yapılan tüm deneyleri inceleyerek bir sonuç çıkarmaya yarar.
Sixin Liu, Stuart G. Dashper ve Rui Zhao tarafından Alzheimer hastalığı ve ağız bakterileri arasındaki ilişkiyi anlamlandırmaya dair 2023 yılında sistematik derleme ve meta-analiz yapılmıştır. 2023 yılına kadar olan araştırmaların tümüne çeşitli veri tabanlarından ulaşılmış ve incelemeye dahil edilmiştir. Birbirini tekrar eden makaleler, orijinal olmayan araştırmalar ve direkt olarak Alzheimer ile ağız sağlığı arasındaki ilişkiyi araştırmayı amaç edinmeyen çalışmalar dahil edilmeyerek bir yayın kütüphanesi oluşturulmuştur. Tüm araştırmaların sonuçları akademik bir meta-analiz yazılımı olan Review Manager 5.3’e aktarılmıştır.
Yazılımda oluşan sonuçlar, yayınlanan raporda şöyle açıklanmaktadır: “Literatür taramamız, ağız bakterileri ile Alzheimer hastalığı (AD) arasında genel bir ilişki olduğuna dair orta düzeyde kanıt olduğunu göstermiştir. Meta-analizimiz, beyinde periodontal patobiontlar (diş ve diş etlerinin etrafındaki dokularda yaşayan ve uygun koşullar oluştuğunda diş eti hastalığına neden olabilen bakteriler) tespit edildiğinde AD riskinin arttığını ve AD sırasında ağız mikrobiyal çeşitliliğinde bir azalma olduğunu ortaya koymuştur. Bu bulgular, AD’nin enfeksiyöz hipotezini, ki bu hipoteze göre AD, sadece genetik yatkınlık, yaş gibi sebeplerden değil vücuda giren bir bakteriden de oluşabilmektedir. Henüz kanıtlanamamış bir düşüncedir. Bahsi geçen meta-analizde bu düşünceyi destekleyen bulgular olduğundan bahsedilmektedir.
Bununla birlikte, çalışmalar arasındaki tutarsızlıklar göz önünde bulundurulduğunda, ağız bakteriyel patobiontlarının AD gelişimindeki rolünü test etmek için iyi tasarlanmış ve iyi raporlanmış, büyük kohortlarda (yani daha kalabalık insan gruplarında) yürütülen prospektif (zaman içerisinde takip edilerek yapılan) çalışmalara ihtiyaç vardır. Ayrıca, AD süreci boyunca ağız mikrobiyal modellerindeki değişimleri aydınlatmak ve ağız mikrobiyotasının AD’deki önleyici, tanısal ve tedavi edici potansiyelini ortaya koymak için ek çalışmalar gereklidir.
Sistematik derlemenin sonuç kısmını özetleyecek olursak; ağız içerisinde bulunup çeşitli diş eti hastalıklarına sebep olan bakteriler beyinde bulunduğu zaman (ağız ortamından kana karışarak beyne ulaşmak suretiyle) Alzheimer hastalığının oluşmasına ya da daha kolay ilerlemesine sebep olabilirler. Ancak, bu konudaki çalışmalar arasında henüz tam bir tutarlılık sağlanamamıştır. Bu nedenle, ağız bakterilerinin Alzheimer gelişimindeki kesin rolünü anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Gelecekte, daha kalabalık grupları daha uzun süre kontrol etmek suretiyle yapılacak olan bilimsel çalışmalar, ağız ortamındaki bakteriler ile Alzheimer hastalığının süreci arasındaki ilişkiye açıklık getirebilir. Bu sayede ağız sağlığının Alzheimer’ı önlemede, teşhis etmede veya tedavisinde ne gibi potansiyel taşıdığı ortaya konacaktır.
Bu çalışmanın oluşturulması ve tamamlanması sürecinde, e-postalarımıza nazikçe geri dönüş yapıp çalışmalarının ücretsiz kopyalarını bizimle paylaşan Prof. Stuart G. Dashper’a, yaptığımız literatür taramasına ve analizlerimize değerli katkılarından dolayı teşekkür ederiz.
Kaynaklar
-Liu, S., Butler, C. A., Ayton, S., Reynolds, E. C., & Dashper, S. G. (2023). Porphyromonas gingivalis and the pathogenesis of Alzheimer's disease. Critical Reviews in Microbiology.
-Liu, S., Dashper, S. G., & Zhao, R. (2023). Association between oral bacteria and Alzheimer's disease: A systematic review and meta-analysis. Journal of Alzheimer's Disease, 91(1), 129–150. https://doi.org/10.3233/JAD-220627
-Dominy SS, Lynch C, Ermini F, Benedyk M, Marczyk A,Konradi A, Nguyen M, Haditsch U, Raha D, Griffin C, et al. (2019). Porphyromonas gingivalis in Alzheimer’s diseasebrains: evidence for disease causation and treatment with small-molecule inhibitors. Sci Adv. 5(1)